عدم تامین حق آبه هیرمند

به گزارش نگاه نو، در طول چند دهه اخیر و به دنبال تغییرات گسترده اقلیمی و گرمایش جهانی، شاهد وقوع دوره های مختلف و طولانی مدت خشکسالی در ایران بوده ایم. وقوع این دوره های خشکسالی از یک سو و از سوی دیگر عدم وجود مدیریت صیانتی از منابع آبی موجود منجر به بروز تنش های اجتماعی مختلف و به تبع آن عدم دستیابی به اهداف توسعه ای شده است. در این ارتباط نواحی مرزی کشور و بویژه جوامع محلی ساکن در مجاورت منابع آبی مشترک با کشورهای دیگر، بیشترین آسیب را دیده اند؛ چرا که از یک سو می بایستی خود را با عوامل طبیعی و انسان ساخت داخلی در ارتباط با تهدید منابع آبی شان تطبیق دهند و از سوی دیگر می بایستی آثار سوء ناشی از تصمیمات کشورهای همسایه را نیز پذیرا باشند.

مردم ساکن در شمال استان سیستان و بلوچستان نمونه بارزی از جوامع محلی فوق می باشند؛ مردمی که هم پنجه در پنجه معضلات ناشی از تنش آبی حاکم بر محیط پیرامون خود انداخته اند و هم شاهد عدم تامین حق آبه رودخانه هیرمند، رگ حیات بخش منطقه، از سوی دولتمردان افغانستان می باشند.

هیرمند نام رودخانه ای است که از ولایت هلمند افغانستان روان شده و در انتها به دریاچه هامون که دریاچه ای مشترک میان ایران و افغانستان است می ریزد. از سال ۱۸۵۷ میلادی که به موجب قرارداد پاریس، ایران، افغانستان را به رسمیت شناخت تا زمان آخرین قرارداد تقسیم آب میان ایران و افغانستان، بر سر آب رودخانه هیرمند همیشه میان این دو کشور مذاکراتی وجود داشته است.

در آخرین قرارداد موسی شفیق، نخست وزیر وقت افغانستان و امیرعباس هویدا، نخست وزیر وقت ایران در ۲۲ اسفند سال ۱۳۵۱ قرارداد آب میان ایران و افغانستان را به امضاء رساندند. بر اساس این قرارداد در هر ثانیه ۲۲ متر مکعب آب به ایران تعلق گرفت، سپس ۴ متر مکعب دیگر به آن اضافه شد تا بر این اساس سالانه ۸۲۰ میلیون متر مکعب آب هیرمند وارد خاک ایران شود. این مقدار از آب چیزی کمتر از ۱۰% کل آب سالانه رودخانه هیرمند بود و این قرارداد در خرداد سال ۱۳۵۲ شمسی در افغانستان به تصویب نهایی رسید. سرانجام در تاریخ ۴ خرداد ۱۳۵۶ سردار داود، رئیس جمهور وقت افغانستان موافقت خود را با امضای این قرارداد اعلام و پس از تنظیم اسناد قرارداد در سفارت افغانستان در تهران، در ۱۵ خرداد همان سال میان وزرای خارجه دو کشور مبادله شد.

علی رغم وجود قرارداد رسمی میان دو کشور ایران و افغانستان و لزوم پایبندی کشور افغانستان به تعهدات خود در قبال تامین حق آبه رودخانه هیرمند، متاسفانه در طول دو دهه گذشته و با توجه به تغییرات سیاسی گسترده رخ داده در افغانستان از یک سو و از سوی دیگر حضور و نفوذ اشغالگران غربی در آن، قرارداد فوق الذکر طبق مفاد خود عملیاتی نگردیده و کشور افغانستان ضمن جلوگیری از رهاسازی کامل حق آبه رودخانه هیرمند، با احداث سدها و بندهای مختلف بر روی این رودخانه و سرچشمه های آن در داخل افغانستان، سعی بر کاهش هرچه بیشتر حق آبه این رودخانه داشته و از این طریق اهرم فشاری را برای تامین خواسته های نامشروع خود در قبال جمهوری اسلامی ایران به دست گرفته است. متاسفانه عدم تحرک فعال و پویای حوزه دیپلماسی کشورمان در این زمینه، منجر به کورتر شدن گره ایجاد شده توسط کشور افغانستان گشته است و حال که طالبان قدرت در این کشور را به دست گرفته، ایشان نیز از این وضعیت به ارث رسیده از دولت های پیش از خود بعنوان یک امتیاز استفاده می کند.

علی سلاجقه رئیس سازمان حفاظت محیط زیست کشور با اشاره به آخرین وضعیت رهاسازی حق آبه رودخانه هیرمند گفته است: مسئولان افغانستان زیر بار اعداد و ارقام ایران در خصوص حق آبه هیرمند نمی روند و جلسات متعدد برگزار شده با همتایان افغانستانی در این خصوص بی نتیجه بوده است.

حق آبه رودخانه هیرمند جزء حقوق مسلم و طبیعی ملت ایران به شمار می رود که تعلل و کم کاری در اعاده آن از سوی هیچ یک از مسئولان و تحت هر بهانه ای، به هیچ عنوان پذیرفتنی و قابل مذاکره نیست لذا می طلبد تا تمامی مسئولین مربوطه از کلیه ظرفیت های موجود در اختیارشان در جهت اعاده این حق ملی استفاده نمایند.

جهت دستیابی به این حق ملی، همراه سازی افکار عمومی در کشور افغانستان نقش ویژه ای را می تواند بازی کند، چرا که از یک سو با آگاه شدن ایشان نسبت به تعهدات حقوقی کشورشان از میزان مخالفت های سازماندهی شده توسط کشورهای غربی کاسته شده و از سوی دیگر می توان نسبت به شکل گیری فشار عمومی و نخبگانی بر دولتمردان افغانستانی امیدوار بود.

در شرایط کنونی که دنیا به طور کامل طالبان را به رسمیت نشناخته و به نوعی همراه سازی مجامع بین المللی علیه ایشان به راحتی در مقایسه با یک دولت برآمده از انتخابات آزاد مردمی، در دسترس است، لذا بهترین زمان برای همراه سازی جامعه جهانی علیه این کشور و به منظور تامین حق آبه رودخانه هیرمند و بهره گیری از مجازات های بین المللی در این خصوص می باشد.