بازخیزی چپ‌گراها در دموکراسی‌های آمریکای لاتین

استراتژی ترس، نفرت و برچسب‌زنی نسبت به چپ‌گراها به عنوان سیاستی برای جلب رأی‌دهندگان کارکرد سنتی خود را از دست داده و سیاست‌های عمومی چپ‌گرایان مورد اقبال واقع شده است.

به گزارش نگاه نو، کرسی‌های قدرت آمریکای‌لاتین از طریق انتخابات یکی پس از دیگری توسط چپ‌گرایان تصاحب می‌شود و با پیروزی «لولا دا سیلوا» در برزیل در آبان ماه سال جاری، پازل همسویی قدرت‌های بزرگ و موثر منطقه آمریکای‌لاتین تکمیل شد. در این گزارش تلاش بر آن می‌شود تا روند تاریخی تصاحب کرسی ریاست‌جمهوری طی پنج سال اخیر بررسی شود.

مکزیک

انتخابات مکزیک به دلیل مجاورت با همسایه شمالی، ایالات متحده آمریکا، بسیار حائز اهمیت است. با وجود اپیدمی خشونت در مکزیک، سیاست‌ورزی در این کشور کماکان از طریق برگزاری انتخابات پیگیری می‌شود. ضعف بسیاری از جریان‌های سیاسی در این کشور باعث شده تا معمولا هیچ حزب سیاسی نتواند به تنهایی قدرت را به دست آورده و احزاب فعال برای پیروزی در انتخابات بویژه انتخابات ریاست جمهوری ناچار به ائتلاف هستند. در سال ۲۰۱۸ در کشور مکزیک با جمعیتی بالغ بر ۱۳۲ میلیون نفر، بیش از ۸۹ میلیون نفر واجد شرایط برای انتخاب رئیس‌جمهور و نمایندگان مجلس به پای صندوق‌های رای رفتند.

آندرس مانوئل لوپز اوبرادور، شهردار سابق مکزیکوسیتی با نام مستعار «املو»، پرطرفدارترین کاندیدای این دوره از انتخابات و نامزد ائتلاف سیاسی گروه‌های چپ‌گرای مکزیک، از جمله حزب جنبش بازسازی ملی، حزب کارگر و حزب رویارویی اجتماعی توانست با کسب ۵۳ درصد آراء پیروز انتخابات شود. بسیاری از مخالفان سیاست‌های املو را با سیاست‌های اجرا شده هوگو چاوز، رئیس جمهوری ونزوئلا مقایسه کرده و وی را متهم به اقدامات پوپولیستی می‌کردند. وی در طول مبارزات انتخاباتی خود، مبارزه با مفاسد اقتصادی و خصوصی سازی صنعت نفت و گاز را در اولویت کار خود قرار داد. پیروزی آقای املو در حالی حاصل شد که مردم مکزیک در دوره ریاست جمهوری آقای انریکه پنیا نیتو، نماینده احزاب راستگرای مکزیک از میزان بالای فساد، رواج خشونت و آزادی عمل کارتل های مواد مخدر به شدت رنج می بردند.

ونزوئلا

پس از وفات هوگوچاوز، رئیس جمهور فقید ونزوئلا و رهبر حزب چاویسم، بحران سیاسی-اقتصادی، چالش‌های جدی را در این کشور ایجاد کرد. بسیاری از چالش‌های این کشور با جمعیتی بالغ بر ۲۸ میلیون نفر، ریشه در خارج کشور داشت؛ البته کارشکنی مخالفان داخلی، ناکارآمدی برخی از مسئولان و ضعف مدیریتی دولت آقای نیکولاس مادورو، در ابتدای به دست گرفتن قدرت، هم حائز اهمیت بود. پس از تظاهرات خشونت آمیزی که چند ماه به طول انجامید و ده‌ها کشته و زخمی برجای گذاشت، دولت مادورو دستور برگزاری انتخابات مجلس موسسان را صادر کرد. دولت کاراکاس تشکیل این مجلس را راهی برای برون رفت از بحران آن زمان تلقی می‌کرد. از سوی دیگر مخالفان با تشکیل مجلس موسسان مخالفت کرده و معتقدند بودند با تشکیل آن، رئیس جمهور فعلی، اختیارات مادورو بیشتر خواهد شد. ناآرامی های گسترده در ونزوئلا در سال ۲۰۱۷ آرام آرام فروکش کرده و دولت کاراکاس ثبات سیاسی نسبی را تجربه می‌کرد اما دولت و مردم همچنان با چالش‌های جدی اقتصادی و اجتماعی روبه رو بودند. دولت مادورو در حالی در سال ۲۰۱۸ پیروز انتخابات زود هنگام ریاست جمهوری شد که در سال ۲۰۱۷ پیروز سه انتخابات مجلس موسسان، شهرداری ها و فرمانداریها شده بود.

تحریم های اقتصادی و مالی آمریکا و اروپا به اقتصاد ونزوئلا آسیب جدی وارد کرده بود. دونالد ترامپ از زمان به قدرت رسیدن در کاخ سفید، اعمال تحریم‌های فلج کننده علیه ونزوئلا را در دستور کار قرار داد. مقامات کاراکاس نیز با در پیش گرفتن تدابیری عملی از جمله ایجاد واحد پولی مجازی و همچنین کنار گذاشتن دلار در تبادلات نفتی تلاش کردند با این تحریمها مقابله کنند. واحد پولی با نام ‘پترو’ بر پایه ذخایر طلا، نفت، گاز و الماس ونزوئلا ایجاد شد تا مردم بتوانند مبادلات ملی را بدون مشکل انجام دهند و بر تحریم‌های مالی علیه کاراکاس غلبه کنند. امروز وضعیت اقتصادی ونزوئلا رشد چشمگیری نسبت به گذشته داشته و در حال عبور از بحران اقتصادی است.

بیشتر بخوانید «گوستاوو پترو» نخستین رئیس جمهور چپگرای کلمبیا شد

آرژانتین ۲۰۱۹

در کشور ۴۶ میلیون نفری آرژانتین، پیش از انتخابات سراسری ۲۰۱۹ در این کشور، در زمان دولت راستگرای امانوئل ماکری، تلاطم اقتصادی در بازار کسب و کار و افزایش نگرانی در حوزه‌‌های مختلف اقتصادی این کشور چشمگیر بود. بازار داخلی، منطقهای و جهانی کماکان در انتظار نتایج نهایی انتخابات سراسری در آرژانتین بود و تردید در پیروزی و ادامه دولت نئو لیبرال امانوئل ماکری افزایش پیدا کرده بود. شکست در جذب سرمایه‌گذاری بین‌المللی و همچنین فرار سرمایه از این کشور به ۹۰ درصد رسیده بود و در مقایسه جهانی قبل از ونزوئلا قرار گرفته بود که حاکی از فاجعه اقتصادی در این کشور بود. تبعات بحران اقتصادی و مالی دولت بوئنوس آیروس تا به امروز هم ادامه دارد.

آلبرتو فرناندز، کاندیدای جناح چپ میانه با کسب بیش از ۴۸ درصد آرا، پیروز انتخابات ریاست جمهوری آرژانتین شد. مطابق قانون اساسی و مقررات انتخاباتی آرژانتین، یک کاندیدا در صورت کسب ۴۵ درصد آرا در دور نخست انتخابات ریاست جمهوری، پیروز می‌شود. آلبرتو فرناندز، خانم کریستینا کرشنر، رئیس‌جمهور اسبق آرژانتین را به‌عنوان معاون خود معرفی کرد. فردی که رویکرد انتقادی به ایالات متحده داشته و به لحاظ سیاسی سیاست‌های او انطباق‌پذیری زیادی با سیاست‌های ج.ا.ایران در سیاست خارجی از جمله مسئله فلسطین و مسئله آمیا دارد.

بولیوی

کشور بولیوی با جمعیتی بالغ بر ۱۲ میلیون نفر، از دیگر کشورهای آمریکای لاتین است که فراز و فرود زیادی را طی سال‌های اخیر به خود دیده بود. دولت اوه مورالس، از حزب سوسیالیست کنار گذاشته شده و مجبور به خروج از کشور شد. پس از آن شاهد استقرار ۱۱ ماهه دولت موقت به ریاست خانم جنینه آنیز بودیم و در نهایت انتخابات رسمی در این کشور برگزار شد.

به رغم فشارهای حزب راست افراطی تحت چتر حمایتی آمریکا و سازمان کشورهای آمریکایی که عاملان و آمران کودتای خشونت بار ۲۰۱۹میلادی در بولیوی و تشکیل دولت موقت، لوئیس آرسه، از حزب «به سوی سوسیالیسم» در انتخابات ریاست جمهوری پیروز کارزار انتخاباتی شد و اوه مورالس، رئیس جمهور سابق و رهبر این حزب از تبعید بازگشت و سوسیالیست‌های بولیویایی در مسیر بازسازی مجدد زیرساخت‌های سیاسی و اقتصادی کشور برآمدند. عضویت بولیوی مجددا در برخی از سازمان‌ها احیا شد و با پیوستن دولت جدید به معاهدات و مناسبات سابق، برنامه‌های دولت ترامپ و پس از آن جو بایدن در بولیوی در جهت ایجاد شکاف بین کشورهای و شخصیت‌های چپگرا به بن بست رسید. بولیوی مجددا با ونزوئلا، ایران، کوبا، مکزیک، آرژانتین، نیکاراگوئه، شیلی و برزیل روابط خود را از سر گرفت.

شیلی

بدترین بحران سیاسی شیلی در سه دهه اخیر در اکتبر ۲۰۱۹ آغاز شد و شکل ساختار مخالفت‌ها از اعتراض به وضعیت اقتصادی و گرانی به سمت غارتگری، اقدامات وندالیستی و درگیری با نیروهای امنیتی و پلیس این کشور کشیده شد. سرانجام «سباستین پینیرا»، رئیس جمهور وقت شیلی با برگزاری همه‌پرسی برای اصلاح قانون اساسی این کشور که در دوران دیکتاتوری آگوستو پینوشه، تدوین شده بود، موافقت کرد.

بیشتر بخوانید پیام تبریک پوتین به مادورو/ چشم‌انداز گسترش روابط مسکو-کاراکاس

گابریل بوریک، رهبر جوان پیشین جنبش دانشجویی شیلی در سن ۳۵ سالگی با کسب ۵۶ درصد آراء در فضایی دوقطبی، موفق شد خوزه آنتونیو کاست، نامزد راست افراطی را شکست دهد. وی جوان‌ترین رئیس‌جمهور تاریخ شیلی و جوان‌ترین رهبر جهان نام گرفت. از برنامه‌های تاکیدی گابریل بوریک می‌توان به اصلاح گسترده نظام مالیاتی، فراهم‌سازی زمینه دسترسی شهروندان به خدمات بهداشتی، آموزشی و نظام بازنشستگی و کاهش میزان نابرابری اجتماعی در شیلی به مثابه «آزمایشگاه سیاست‌های نئولیبرال» در آمریکای جنوبی اشاره کرد. به باور کارشناسان سیاسی، بوریک، نامزد ائتلاف کمونیست‌ها و سوسیالیست‌ها در انتخابات ریاست‌جمهوری ۲۰۲۱ سرانجام انتقام خود را از کودتای آمریکایی دهه ۱۹۷۰ علیه دولت مردمی «سالوادور آلنده» را گرفت.

نیکاراگوئه

بنابر نخستین نتایج شمارش آرا انتخابات ریاست جمهوری نیکاراگوئه، دانیل اورتگا رهبر جنبش ساندنیست‌ها با کسب ۷۵ درصد آرای شهروندان این کشور برای چهارمین بار پیروز انتخاب شده و برای مدت پنچ سال رئیس جمهور نیکاراگوئه شد.

نیکاراگوئه با ۶.۸ میلیون نفر جمعیت، مانند بسیاری دیگر از کشورهای آمریکای جنوبی از سال ۲۰۱۸ و در اعتراض به شرایط سخت معیشتی، صحنه اعتراض‌های شهروندان علیه وضع موجود بوده و اعتراضات به درگیری‌ها و شورش‌های شهری کشیده شد.

برخی از مقامات آمریکا و اروپا با به چالش کشیدن این انتخابات و تشکیک در آن، دولت را به دستگیری نامزدهای احتمالی و انزوای آنان متهم کرده و شائبه حضور بدون رقیب در کارزار انتخاباتی را مطرح کردند. علت اصلی این هجمه‌ها علیه دانیل اورتگا آن است که او برای دفاع از حاکمیت نیکاراگوئه و تامین منافع ملی این کشور آمریکای مرکزی سالهاست که ایستادگی می‌کند. وی به دلیل عملکرد مثبت در حکمرانی در دوره‌های قبلی، همچنان از محبوبیت بالایی بین اکثریت رأی‌دهندگان این کشور برخوردار است.

پرو

پرو در سال ۲۰۲۱، در دویست سالگی استقلال خود، شاهد انتخاباتی کاملا طبقاتی بود که از جهات مختلف قابل توجه است. کیکو فوجیموری، دختر آلبرتو فوجیموری، رئیس جمهور اسبق پرو، به عنوان نامزد حزب راستگرا و نماینده طبقه ثروتمند و مرفه جامعه؛ در مقابل پدرو کاستیو، نماینده چپگرا از طبقه ضعیف و قشر کارگر جامعه وارد کارگزار انتخاباتی شدند.

در رقابت بسیار نزدیک و تنگاتنگی که بین دو نامزد انتخابات ریاست جمهوری بود، نهایتا نامزد چپ‌گرای انتخابات حزب آزاد پرو، پدرو کاستیو با ۵۰.۱۹ درصد آراء، و کسب ۸ میلیون و ۸۰۴ هزار رای در دور دوم انتخابات ریاست جمهوری در ۱۱ آوریل ۲۰۲۱ به عنوان رئیس‌جمهور این کشور انتخاب شد. گفتنی است آلبرتو فوجیموری، پدر کیکو در سال ۲۰۰۹ میلادی به اتهام سوءاستفاده از قدرت و نقض حقوق بشر محاکمه و به ۲۵ سال زندان محکوم شد. در سال ۲۰۱۷ میلادی با دستور پدرو پابلو کوچینسکی، رئیس‌جمهور وقت پرو بخشیده و از زندان آزاد شد. آحاد مردم پس از سپری کردن دو دهه پر فراز و نشیب که در جریان آن پنج رئیس جمهور به دلیل فساد مالی و اقتصادی، تحت بازجویی یا پیگرد قانونی قرار گرفته بودند، بی‌اعتمادی عمیقی به سیاستمداران داشتند.

کلمبیا

تصرف سنگر امنیتی ایالات متحده در آمریکای لاتین توسط «گوستاوو پترو» یکی از رویدادهایی است که سال‌ها ایالات متحده و سیاست‌های منطقه‌های آن را در شوک شدید نظامی_امنیتی قرار خواهد داد. گوستاوو پترو، شهردار و مبارز سابق بوگوتا و سناتور قدیمی که متعهد به تغییر سیستم اقتصادی کشور شده، در سومین رقابت خود به عنوان کاندیدای ریاست‌جمهوری، توانست در انتخابات پیروز شود تا سومین کشور بزرگ آمریکای لاتین را در مسیری کاملا جدید قرار دهد و چپ‌ها برای نخستین‌بار در تاریخ این کشور قدرت را به دست بگیرند. طبق آمارهای رسمی ۵۸ درصد واجدین شرایط در دور دوم این انتخابات شرکت کرده بودند که بالاترین میزان طی دو دهه اخیر محسوب می‌شود.

بیشتر بخوانید تحریم یکجانبه آمریکا و لغو فریبکارانه اتحادیه اروپا را محکوم می کنیم

ایوان دوکه مارکز، رئیس‌ جمهور محافظه‌کار وقت کلمبیا بلافاصله این پیروزی را به نامزد چپ‌گرایان تبریک گفت و آقای رودولفو هرناندز هم شکست خود را پذیرفت. پیروزی یک نامزد چپ‌گرا برای کلمبیا می‌تواند دوره جدیدی را در حیات سیاسی دولت بوگوتا رقم بزند. در انتخابات ریاست‌جمهوری کلمبیا این تحول مهم در عرصه سیاسی یکی از متحدان دیرینه ایالات متحده در آمریکای لاتین سبب شده موج چپ‌ها در آمریکای لاتین ملموس‌تر از قبل احساس شود. پترو وعده داده نظام اقتصادی کلمبیا را به کلی متحول کند و دست به گسترش برنامه‌های اجتماعی، توقف کاوش نفت و تغییر تمرکز کشور به سوی صنعت و کشاورزی داخلی بزند.

برزیل

برزیل، بزرگترین و مهمترین کشور آمریکای لاتین است که بالغ بر ۲۱۶ میلیون نفر جمعیت دارد. در این کشور یک چهره منتقد آمریکا، نامزد عدالت‌خواه و علاقه‌مند به توسعه روابط با ایران، لولا داسیلوا توانست پیروز کارزار انتخاباتی ریاست‌جمهوری شود. در این انتخابات نزدیک به ۱۲۰ میلیون نفر شرکت کرده و لولا داسیلوا توانست با ۵۰.۹ درصد آرا، از سد ژائیر بولسونارو، رئیسجمهور وقت برزیل بگذرد.

برزیل بین سالهای ۲۰۰۳ تا ۲۰۱۶، به رهبری لولا داسیلوا و دیلما روسف رشد نسبی اقتصادی را تجربه کرد. پس از برکناری دیلما روسف از قدرت توسط مجلس این کشور، سیاستهای راست افراطی با تصاحب کرسی ریاست‌جمهوری برزیل، ژائیر بولسونارو سبب شد تا محبوبیت حزب کارگر و شخص لولا داسیلوا در برزیل افزایش یابد. پیش از انتخابات، دا سیلوا موقعیت خوبی برای پیروزی در انتخابات اکتبر داشت.

پس از لغو محکومیت‌های دادگاه و بازپس‌گیری حقوق سیاسی خود، در تلاش برای برکناری بولسونارو؛ رهبری حزب کارگر را بار دیگر به دست گرفت. روندی که پازل قدرت‌یابی چپ‌ها و چپ‌های مترقی در آمریکای لاتین را تکمیل کرد. اگر چه شهرت حزب کارگر به دلیل رسوایی‌های فساد و رکود اقتصادی در دوران دیلما روسف خدشه‌دار شد اما داسیلوا، چهره‌ای کاریزماتیک داشت که بسیاری از جذابیت‌های مردمی شخصی خود را حفظ کرده و توانست بر رئیس جمهور وقت، ژائیر بولسونارو پیروز شود. بولسونارو بعد از اعلام نتایج انتخابات پس از چند روز هرج و مرج در برخی از نقاط کشور توسط طرفدارانش، بالاخره سکوت را شکست و پیروزی لولا را تبریک گفت.

روند دومینووار چرخش نخبگان در آمریکای لاتین و تحولات سیاسی- نظامی منتظره و یا غیرمنتظرهای که در یکی از کشورهای منطقه روی میدهد، تاثیر و تاثرات آن را با شدت و ضعفهای متفاوت، در دیگر کشورها میتوان شاهد بود؛ انتخابات هم از این قائده مستثنی نیست. از سوی دیگر استراتژی ترس، نفرت و انگ نسبت به چپ و چپ‌گراها دیگر به عنوان سیاستی برای جلب رأی‌دهندگان عمل نمی‌کند. واقعیت آن است که چپ‌گرا‌ها در آمریکای لاتین محبوب صندوق‌های رأی هستند. سیاست‌های عمومی رهبران چپگرا، رویکرد انتقادی به سیاست‌های نئولیبرالی، عدم اختلاف طبقاتی و گفتمانی با مردم و جامعه، بالا بودن میزان همبستگی جوامع لاتین، بنمایه فرهنگی یکسان، روحیه ظلم ستیزی، زنده کردن نور امید و اعتماد به نفس ملی در پاسخ به سیاست های تحقیر آمیز و سلطه طلبانه آمریکا و اهمیت بالای توسعه روابط اقتصادی کشورهای منطقه با هم از اصلی‌ترین دلائل آن است.