کریدور شمال- جنوب سکوی احیای اقتصاد افغانستان

الوقت- به رغم تلاشهای آمریکا برای دور کردن سایر کشورها از مبادلات تجاری با ایران، اما موقعیت استراتژیکی و ژئوپلتیکی ایران و قرار گرفتن در مسیرهای مهم ترانزیتی توجه کشورهایی مثل هند و افغانستان را به خود جلب کرده است تا بخشی از ترانزیت و حمل و نقل زمینی خود را از طریق کریدور شمال و جنوب ایران انجام دهند. توسعه تجارت هند از طریق بندر چابهار و اتصال کریدور شمال تا جنوب ایران که آسیای مرکزی را به آبهای آزاد متصل می­کند، می­تواند تجارت بین کشورهای منطقه را توسعه داده و هزینه­های آنها را کاهش دهد. اگر مسیرهای راه‌آهن کشورهای آسیای مرکزی و افغانستان به خطوط ریلی ایران وصل شود، می­تواند به گسترش تجارت میان آنها منجر شود. به اعتقاد کارشناسان، کریدور شمال – جنوب مقرون به صرفه ترین راه ارتباطی از لحاظ هزینه­های حمل و نقل و امنیت برای کشورهای آسیای مرکزی و افغانستان محسوب می­شود، چرا که مسیرهای ارتباطی ایران می­تواند با کمترین هزینه و بیشترین امنیت، کالاهای آنها را از طریق خلیج فارس و دریای عمان منتقل کند و مشکلات کشورهای محصور در خشکی را کاهش دهد.

کریدور شمال و جنوب برای افغانستان که از محصوریتهای جغرافیایی رنج می­برد اهمیت دوچندانی دارد. افغانستان با توجه به اهمیت ژئوپلتیکی که دارد در دهه­های اخیر صحنه رقابتهای سیاسی و ژئوپلتیکی بین قدرتهای منطقه­ای و بین­المللی بوده است و اتصال این کشور به دریای عمان و خلیج فارس از طریق ایران، اهمیت و جایگاه این کشور را ارتقا خواهد داد. افغانستان که به دلیل محصور بودن در خشکی همواره در رویای دسترسی به آبهای آزاد بوده است، در صورتی که کریدور شمال و جنوب ایران تکمیل شود، این فرصت برای افغانها فراهم می­شود تا از مسیر چابهار رشد اقتصادی خود را توسعه دهند.

گسترش مبادلات ترانزیتی بین ایران و افغانستان تکمیل کننده مسیر هند تا آسیای مرکزی است و با توجه به اینکه افغانستان صدها کیلومتر مرز مشترک با ایران دارد و در بین کشورهای همسایه بیشترین کالاها را به ایران صادر می­کند، با اجرای کریدور شمال و جنوب، این مبادلات بیش از پیش توسعه خواهد یافت. همچنین، کریدور ایران بهترین مکان برای سرمایه گذاران افغانی است تا هزینه­های صادرات و واردات خود را کاهش دهند. بر اساس آمارهای موجود، نزدیک به ۸۰ درصد تجارت خارجی افغانستان با پاکستان و از طریق بندر کراچی صورت می‌گیرد و با توجه به اینکه انتقال کالاها از کراچی به خاک افغانستان، ۱۸ ساعت زمان نیاز دارد، بندر چابهار می­تواند این فاصله زمانی را به ۱۲ ساعت کاهش دهد که از لحاظ اقتصادی برای افغانها مقرون به صرفه‌تر است.

کریدور ایران علاوه بر اینکه صدها میلیون دلار حق ترانزیتی افغانستان را کاهش دهد، به دلیل اخلافاتی که بین کابل و اسلام آباد وجود دارد، وابستگی ترانزیتی و تجاری افغانستان به پاکستان را هم کاهش می­دهد و سبب می‌شود تا مقامات افغان با کاهش وابستگی سیاسی به اسلام آباد، سیاست خارجی­شان را در ارتباط با دیگران تنظیم کنند.

دولتمردان افغان در سالهای اخیر در جستجوی افزایش همکاری‌های اقتصادی خود بوده­اند تا با تنوع بخشیدن به مسیرهای تجاری و ترانزیتی خود، خون تازه­ای به رگهای اقتصاد بی­رمق خود تزریق کنند و با توسعه تجارت       بین­المللی از بار وابستگی به منابع مالی جهانی بکاهند. همچنانکه اشرف ‌غنی، رئیس جمهور سابق افغانستان چند سال پیش در سخنانی درباره اهمیت تزانزیت از چابهار گفته بود:«بندر چابهار کلید آینده افانستان است و با افتتاح این بندر، افغانستان دیگر با محدودیت‌های ترانزیتی روبرو نیست». از آنجا که چابهار پتانسیل لازم برای تبدیل شدن به قطب­های ترانزینتی در منطقه را دارد، می­تواند تحولات چشمگیری برای اقتصادهای منطقه به ویژه افغانستان به ارمغان آورد.

محصور شدن افغانستان در خشکی، یکی از دلایل رشد افراط گرایی و تروریسم در این کشور بوده است و کشورهای همسایه از سرایت ناامنی­ به منطقه نگران هستند و به همین منظور برای کاستن از بار تهدیدات و ناامنی، تلاش می­کنند با اتصال این کشور به مسیرهای ارتباطی بین­المللی و آبهای آزاد، زیرساختها و صادرات افغانستان را توسعه داده و برای رفع فقر در این کشور کمک کنند. بنابراین، بهترین گزینه برای دسترسی افغانستان به بازارهای جدید اقتصادی، کریدور شمال و جنوب ایران است تا افغانستان را از وضعیت حصر در خشکی نجات دهد. باتوجه به اینکه کریدور شمال و جنوب ایران یک مسیر چند منظوره دریایی، زمینی و خط آهن است و اقیانوس هند را به آسیای مرکزی، روسیه و شرق اروپا متصل می­کند، افغانستان نیز می­تواند با ورود به این کریدور بین­المللی از مزایای آن منتفع شده و با ترانزیت کالاهای خود به بازارهای چین، هند، آسیای مرکزی و اروپا، به بازیگری مهم در تحولات منطقه تبدیل شود.

از طرفی با توجه به اینکه در حال حاضر حکومت طالبان بر افغانستان حاکم است و از سوی غرب تحریم شده، این کشور دنبال مسیرهای جایگزین است تا هرچه سریعتر صادرات و واردات خود را به نقاط دیگر انتقال دهد. ایران بزرگترین شریک تجاری افغانستان است و با تکمیل راه آهن خواف – هرات، افغانستان می­تواند به خلیج فارس و دریای عمان راه یافته و با کمترین هزینه بخش زیادی از صادرات و واردات خود به ویژه واردات مواد غذایی را از این مسیر زمینی انجام دهد. همچنین افغانستان با مسیر کریدور شمال و جنوب می­تواند مبادلات خود با آسیای مرکزی را نیز توسعه دهد. طبق براوردهایی که کارشناسان انجام داده­اند، با تکمیل راه­آهن خواف- هرات سالانه بیش از سه میلیون تن  کالا از این مسیر جابجا می­شود که نقطه عطفی در توسعه مبادلات دو کشور است.

در کل می­توان گفت، اتصال جنوب ایران به آسیای مرکزی، نقش مهمی در مناسبات تجاری ایران و افغانستان می­تواند بازی کند. کریدور شمال و جنوب ایران به ویژه بندر چابهار، دستاورد بزرگی برای افغانستان است که می­تواند وضعیت اقتصادی این کشور را بهبود بخشیده و با رفع فقر و مشکلات اقتصادی، به صلح و ثبات در منطقه هم کمک شایانی کند. از آنجا که بیشترین تعاملات تجاری و مالی بین قدرتهایی مثل چین، هند و اروپا در جریان است، افغانستان به دلیل قرارگیری در منطقه ژئوپلتیکی و در آینده با متصل شدن به کریدور شمال و جنوب، می­تواند شاهراه انتقال کالاها از اقیانوس هند به آسیای مرکزی و اروپا باشد