۲۲ مرداد ۱۴۰۴
کپی شد!

در گزارشی اعلام شد؛

نقشه خلع سلاح مقاومت در لبنان؛ چالش‌ها و سناریوهای پیش رو

نقشه خلع سلاح مقاومت در لبنان؛ چالش‌ها و سناریوهای پیش رو

طرح خلع سلاح حزب‌الله به دلیل نقض اجماع طائفی، فقدان تضمین‌های امنیتی و مداخلات خارجی، نه‌تنها غیرقابل اجرا، بلکه برای ثبات لبنان و منطقه زیان‌بار است.

به گزارش نگاه نو، ماجراهای مربوط به طرح خلع سلاح حزب‌الله لبنان، دمای فضای سیاسی این کشور را در داغ‌ترین و ملتهب‌ترین روزهای خاورمیانه، به نقطه جوش نزدیک می‌کند.

این طرح که تحت فشار آمریکا و با حمایت اسرائیل و برخی دولت‌های منطقه‌ مطرح شده، از دید بسیاری از ناظران، نه‌تنها حاکمیت ملی لبنان را به خطر می‌اندازد، بلکه با نادیده گرفتن واقعیت‌های سیاسی، اجتماعی و امنیتی این کشور، خطر بی‌ثباتی داخلی و تشدید تنش‌های منطقه‌ای را به همراه دارد.

ریشه‌های تاریخی و سیاسی مساله

حزب‌الله لبنان از بدو تأسیس در دهه ۱۹۸۰، به‌عنوان پاسخی به اشغالگری اسرائیل در جنوب لبنان، به یک نیروی چندوجهی با نقش‌های نظامی، سیاسی و اجتماعی تبدیل شده است.

این سازمان با توانمندی‌هایش نقشی محوری در آزادسازی جنوب لبنان در سال ۲۰۰۰ و پیروزی در جنگ ۳۳ روزه ۲۰۰۶ ایفا کرد. این دستاوردها، حزب‌الله را به نماد مقاومت ملی در برابر تهدیدات خارجی، به‌ویژه اسرائیل، تبدیل کرده است.
«توافق طائف» (۱۹۸۹)، که به جنگ داخلی لبنان پایان داد، سلاح حزب‌الله را به‌عنوان ابزار مقاومت در برابر اشغالگری به رسمیت شناخت و آن را از دیگر گروه‌های شبه‌نظامی متمایز کرد.

از سوی دیگر، قطعنامه ۱۷۰۱ شورای امنیت (۲۰۰۶) و آتش‌بس نوامبر ۲۰۲۴ که خواستار خلع سلاح گروه‌های غیردولتی و استقرار ارتش لبنان در جنوب رودخانه لیطانی بود، با چالش‌های عملیاتی مواجه شد.

مصوبه اخیر هیات وزیران لبنان که تحت فشار «تام باراک» فرستاده ویژه آمریکا به تصویب رسید، با نادیده گرفتن اجماع طائفی و در غیاب وزرای شیعه (حزب‌الله و جنبش امل)، نقض آشکار عرف سیاسی لبنان است.

بن‌بست جلسه ۵ اوت ۲۰۲۵ که به دلیل خروج وزرای شیعه به تعویق افتاد، نشان‌دهنده عمق شکاف‌های سیاسی و طائفی است. تجربه سال ۲۰۰۸ که تلاش دولت برای جمع‌آوری سیستم مخابراتی حزب‌الله به درگیری‌های مسلحانه و بحران سیاسی منجر شد، زنگ خطری برای پیامدهای خطرناک این طرح است.

طرح پیشنهادی آمریکا و اهداف آشکار و پنهان

طرح پیشنهادی آمریکا که با فشار تام باراک به دولت لبنان ارائه شده، اهدافی را دنبال می‌کند که ظاهراً به تقویت حاکمیت ملی لبنان معطوف است اما در عمل، منافع اسرائیل و ایالات متحده را در اولویت قرار می‌دهد. اهداف اعلانی طرح یادشده عبارت‌اند از:

حذف حضور مسلحانه گروه‌های غیردولتی: این طرح، خلع سلاح کامل حزب‌الله را به‌عنوان پیش‌شرط اجرای قطعنامه ۱۷۰۱ مطرح می‌کند. با این حال، این هدف بدون توجه به نقش حزب‌الله به‌عنوان سپر دفاعی در برابر تجاوزات اسرائیل، غیرواقع‌بینانه است.

استقرار ارتش لبنان در مناطق مرزی: طرح خواستار حضور ارتش لبنان در جنوب رودخانه لیطانی و دیگر مناطق کلیدی است، اما چالش‌های پیش روی ارتش در تأمین امنیت ملی، به‌ویژه در برابر حملات روزانه اسرائیل، این هدف را غیرعملی می‌سازد.

خروج اسرائیل از مناطق اشغالی: این طرح وعده خروج اسرائیل از پنج نقطه استراتژیک در جنوب لبنان را می‌دهد اما این تعهد مشروط به خلع سلاح حزب‌الله است که به معنای پذیرش یک‌جانبه شروط اسرائیل بدون تضمین‌های امنیتی معتبر است.

حل مسائل مرزی و زندانیان: مذاکرات غیرمستقیم برای ترسیم مرزها و آزادی زندانیان لبنانی، بخشی از طرح آمریکا است اما فقدان اراده سیاسی از سوی اسرائیل و آمریکا برای اجرای این تعهدات، آن را به وعده‌ای توخالی تبدیل کرده است.

تقویت حاکمیت ملی: حامیان این طرح، از جمله آمریکا، فرانسه و شورای همکاری خلیج فارس، ادعا می‌کنند که انحصار سلاح در دست دولت، حاکمیت لبنان را تقویت می‌کند. اما در شرایطی که اسرائیل روزانه به خاک لبنان حمله می‌کند، این هدف به معنای تضعیف بازدارندگی ملی است.

این اهداف، به دلیل پیش‌شرط خلع سلاح بدون توقف تجاوزات اسرائیل، نه‌تنها با مقاومت حزب‌الله و جامعه شیعه مواجه شده، بلکه به دلیل نقض حاکمیت لبنان از طریق نظارت خارجی (پهپادی و ماهواره‌ای) و کمیته پنج‌جانبه شامل اسرائیل، به‌شدت مورد انتقاد قرار گرفته است.

چالش‌های داخلی طرح خلع سلاح

تشدید شکاف‌های طائفی و خطر درگیری داخلی: نظام سیاسی لبنان، که بر اساس توافق طائف و پیمان ملی ۱۹۴۳ بر اجماع طوایفی استوار است، در برابر تصمیمات یک‌جانبه مانند خلع سلاح حزب‌الله شکننده است.

مصوبه اخیر که بدون حضور وزرای شیعه و در غیاب گفت‌وگوی ملی تصویب شد، عرف سیاسی لبنان را نقض کرده و به موجی از اعتراضات در مناطق شیعه‌نشین، از جمله بیروت و جنوب لبنان، منجر شده است.

حزب‌الله و جنبش امل با درخواست استعفای دولت «نواف سلام» این مصوبه را غیرقانونی خوانده‌اند. «شیخ نعیم قاسم» دبیرکل حزب‌الله، هشدار داده که خلع سلاح «بازی با آتش» است و «علی المقداد» عضو پارلمان، آن را در راستای منافع آمریکا و اسرائیل دانسته است.

جامعه شیعه که حزب‌الله را ضامن امنیت خود در برابر تجاوزات اسرائیل و تهدیدات تکفیری می‌داند، خلع سلاح را تهدیدی وجودی تلقی می‌کند. تجربه ۲۰۰۸ که درگیری‌های مسلحانه در بیروت به دلیل تلاش دولت برای محدود کردن حزب‌الله به بحران سیاسی منجر شد، نشان می‌دهد که هرگونه اقدام نظامی علیه این گروه می‌تواند به جنگ داخلی تمام‌عیار منجر شود.

چالش‌های ارتش لبنان: ارتش لبنان که مأمور اجرای طرح خلع سلاح شده، با محدودیت‌های شدید عملیاتی مواجه است. بر اساس گزارش‌ها، این نهاد تنها ۲۰ درصد از نیازهای عملیاتی خود را تأمین می‌کند و فاقد تجهیزات پیشرفته، دفاع هوایی و پشتیبانی لجستیکی است.

بحران اقتصادی لبنان از سال ۲۰۱۹ این مشکلات را تشدید کرده و به کاهش توان رزمی ارتش منجر شده است. تام باراک نیز اذعان کرده که ارتش لبنان فاقد منابع لازم برای این مأموریت است. این در حالی است که حزب‌الله به رغم ضرباتی که خصوصا طی یک سال گذشته دریافته کرده دارای تجربه گسترده در جنگ‌های چریکی و مزیت‌های چشمگیر نظامی است.

تضعیف حاکمیت ملی: طرح خلع سلاح به بهانه تقویت حاکمیت ملی لبنان، در عمل آن را تضعیف می‌کند. در شرایطی که اسرائیل روزانه به خاک لبنان حمله می‌کند و پنج نقطه استراتژیک را اشغال کرده، خلع سلاح حزب‌الله به معنای از بین بردن تنها نیروی مؤثر بازدارندگی در برابر تجاوزات خارجی است.

فقدان تضمین‌های امنیتی معتبر از سوی آمریکا و فرانسه که در آتش‌بس نوامبر ۲۰۲۴ نیز به تعهدات خود عمل نکردند، این طرح را به ابزاری برای سلطه خارجی تبدیل کرده است.

پیامدهای منطقه‌ای و ژئوپلیتیک

پروژه تضعیف محور مقاومت: طرح خلع سلاح حزب‌الله بخشی از یک استراتژی کلان برای بازسازی نظم منطقه‌ای به نفع اسرائیل و آمریکا است.

این پروژه، که پس از عملیات «طوفان‌الاقصی» (۷ اکتبر ۲۰۲۳) شدت گرفت، با هدف تضعیف محور مقاومت، شامل ایران، حزب‌الله، حماس، گروه‌های مقاومت عراق و انصارالله یمن، طراحی شده است.

کارشناسان این طرح را بخشی از تحولات پس از ۷ اکتبر می‌دانند که با فشارهای آمریکا و اسرائیل برای اجرای قطعنامه ۱۷۰۱ همراه است. حملات اخیر اسرائیل به سوریه، ایران و گروه‌های مقاومت عراق، نشان‌دهنده هماهنگی این استراتژی است.
تشدید تنش‌ها از سوی اسرائیل: اسرائیل از این طرح به‌عنوان بهانه‌ای برای تشدید حملات خود علیه حزب‌الله استفاده می‌کند. گزارش‌ها از حملات هوایی روزانه و اشغال پنج نقطه استراتژیک در جنوب لبنان حکایت دارد که از ژوئیه تا اوت ۲۰۲۵ بیش از ۲۳۰ نیروی حزب‌الله را هدف قرار داده است. این مصوبه می‌تواند توجیهی برای اقدامات نظامی گسترده‌تر اسرائیل باشد که خطر یک درگیری منطقه‌ای را افزایش می‌دهد.

مداخلات خارجی و نقض حاکمیت: طرح آمریکا که شامل نظارت پهپادی و ماهواره‌ای و کمیته پنج‌جانبه با حضور اسرائیل است، حاکمیت لبنان را به‌شدت نقض می‌کند. حمایت کشورهای غربی و شورای همکاری خلیج فارس در مقابل اعتراضات ایران و حامیان مقاومت، نشان‌دهنده دوقطبی‌سازی منطقه‌ای است که لبنان را به یک دولت تحت قیمومیت تبدیل می‌کند.

سناریوهای محتمل آینده

تداوم بن‌بست و بی‌ثباتی: محتمل‌ترین سناریو، تداوم وضعیت کنونی است؛ مصوبه خلع سلاح روی کاغذ باقی می‌ماند اما به دلیل مقاومت حزب‌الله و فقدان اجماع داخلی، اجرایی نمی‌شود اما این وضعیت شکننده می‌تواند به تنش‌های پراکنده منجر شود.

درگیری داخلی: اصرار دولت بر اجرای طرح با زور، خطر جنگ داخلی را افزایش می‌دهد. حزب‌الله با برتری نظامی و تجربه جنگ‌های چریکی می‌تواند دست برتر را داشته باشد. تظاهرات اخیر و هشدارهای حزب‌الله درباره انشقاق ارتش، این سناریو را محتمل می‌کند.

گفت‌وگوی ملی: یک سناریوی دیگر که البته برخی ناظران آن را بعید می‌دانند، شکل‌گیری گفت‌وگوی ملی برای تدوین استراتژی دفاعی است که نقش حزب‌الله را در چارچوب منافع ملی بازتعریف کند. این سناریو نیازمند توقف تجاوزات اسرائیل و تضمین‌های امنیتی معتبر است که در حال حاضر دور از دسترس به نظر می‌رسد.

نتیجه‌

طرح خلع سلاح حزب‌الله به دلیل نقض اجماع طائفی، فقدان تضمین‌های امنیتی و مداخلات خارجی، نه‌تنها غیرقابل اجرا، بلکه برای ثبات لبنان و منطقه زیان‌بار است.

این طرح که بخشی از پروژه تضعیف محور مقاومت است، با نادیده گرفتن نقش حزب‌الله به‌عنوان سپر دفاعی در برابر تجاوزات اسرائیل، لبنان را در معرض بی‌ثباتی داخلی و سلطه خارجی قرار می‌دهد.

برای حفظ حاکمیت ملی و ثبات لبنان، گفت‌وگوی ملی فراگیر، توقف تجاوزات اسرائیل و تضمین‌های امنیتی معتبر ضروری است. تا زمانی که این پیش‌شرط‌ها محقق نشود، سلاح مقاومت، به‌عنوان ضامن امنیت ملی و دفاع از جامعه شیعه، غیرقابل مذاکره باقی خواهد ماند.

نظر شما

صفحات اجتماعی انتخاب سردبیر آخرین اخبار کاریکاتور عکس روز