تحلیل اختصاصی نگاه نو؛
مرزهای شمالی ایران؛ در آستانه یک تهدید ژئوپلیتیکی واقعی

مهدی شکیبایی:در طول سالهای گذشته، تمرکز حرفهای من بر تحلیل مسئله فلسطین و بررسی ابعاد مختلف سیاستهای رژیم صهیونیستی معطوف بوده است؛ چه در قالب گزارش، چه تحلیل و چه موضعگیریهای رسانهای. اما امروز، با نگاهی دقیقتر به تحولات منطقهای، بر این باورم که قفقاز جنوبی بهتدریج در حال تبدیلشدن به نقطه برخورد جدید منافع ایران با دشمنان راهبردیاش است؛
نقطهای که شاید خطر آن از بسیاری از چالشهای دوردستتر، ملموستر و فوریتر باشد. مسئلهای که هنوز در افکار عمومی و حتی در گفتمان رسمی، جایگاه شایستهای پیدا نکرده است.
توافقی که نقشه منطقه را تغییر میدهد
طبق گزارشها، امروز در واشنگتن توافقی میان ارمنستان و جمهوری آذربایجان با نظارت مستقیم ایالات متحده آمریکا قرار است نهایی شود که «کریدور مسیر صلح برای ترامپ» نام دارد.
یکی از مفاد اصلی این توافق، واگذاری استان سیونیک ارمنستان (واقع در مرز ایران) برای ایجاد دالان موسوم به زنگزور به آذربایجان برای ارتباط با نخجوان است.
در کنار این انتقال ارضی، ورود نیروهای نظامی آمریکایی برای “نظارت بر اجرای توافق” نیز پیشبینی شده است.اگر این روند بهطور کامل اجرایی شود، معنای آن بسیار فراتر از یک اختلاف مرزی میان دو کشور قفقازی است:یعنی حضور نظامی مستقیم آمریکا در مرز ایران.
در صورت تحقق این سناریو، ایران:
مرز زمینی خود با ارمنستان را از دست میدهد؛ تنها گذرگاه ارتباطی با اوراسیا از طریق قفقاز.از مسیرهای استراتژیک ترانزیتی شمال به اروپا و روسیه کنار گذاشته میشود.
برای اولینبار از شمالغرب با حضور فیزیکی نیروهای نظامی آمریکا و احتمالاً اسرائیل روبهرو خواهد شد.
این، یک تهدید صرفاً سیاسی یا نمادین نیست، بلکه یک تهدید ژئوپلیتیکی عینی است که میتواند توازن امنیتی منطقه را برای دههها تغییر دهد.
نیکول پاشینیان، نخستوزیر ارمنستان، در حال چرخشی آشکار بهسوی غرب است. واگذاری سیونیک، نهتنها یک امتیاز ارضی به آذربایجان، بلکه نوعی پذیرش حضور نظامی آمریکا در منطقهای است که همواره بخشی از عمق استراتژیک ایران محسوب میشده است.
در همین حال، روسیه بهدلیل درگیری در جنگ اوکراین عملاً از صحنه قفقاز عقبنشینی کرده، و ترکیه و اسرائیل در کنار باکو ایستادهاند.
در این میان، ایران کجاست؟
چرا واکنش ایران کُند است؟
پرسش بسیاری از ناظران، عدم واکنش جدی ایران به این تحولات است. دلایل احتمالی عبارتاند از:
ممکن است رایزنیهای دیپلماتیک پشتپرده ای در حال انجام است
محدودیت ابزارهای فوری و مستقیم برای مداخله
ارزیابیهای محافظهکارانه برای جلوگیری از ورود به یک بحران منطقهای
با اینحال، اگر توافق فردا نهایی شود، سکوت، عملاً بهمعنای پذیرش یک نظم جدید در قفقاز جنوبی خواهد بود.
فراتر از تهدید نظامی
موضوع صرفاً نظامی نیست. پیامدهای بالقوه این تحول شامل:
حذف ایران از کریدور استراتژیک شمال–جنوب
افزایش نفوذ ناتو در قفقاز جنوبی
شکلگیری پایگاههای شنود و عملیات الکترونیک در نزدیکی تبریز و مناطق مرزی ایران
تقویت نفوذ اطلاعاتی اسرائیل از مسیر جمهوری آذربایجان
همه اینها، زنگ خطرهایی جدی برای امنیت ملی، استقلال عمل منطقهای، و حتی اقتصاد ایران در سالهای آینده است
مسئولیت رسانهها و پژوهشگران
دولت وظایف مشخصی در قبال این تهدید دارد، اما رسانهها، پژوهشگران، تحلیلگران و مردم آگاه نیز نباید در سکوت بمانند.
همانطور که درباره فلسطین، لبنان و غزه با صدای بلند سخن گفتیم، اکنون نیز باید درباره سیونیک و آینده قفقاز جنوبی هشدار دهیم. اینبار، مسئله نه هزار کیلومتر آنطرفتر، بلکه در دروازهی شمالغربی ایران در حال وقوع است.
گامهایی که میتوان برداشت:
تولید و بازنشر محتوای ساده و قابلفهم برای آگاهی عمومی
پرسشگری از رسانههای داخلی درباره چرایی غیبت موضوع در خط خبری رسمی
دعوت از صاحبنظران برای تحلیلهای علنی و روشنگرانه
طرح مطالبه عمومی از مسئولان و نمایندگان برای موضعگیری شفاف
برگزاری نشستها و گفتوگوهای مجازی برای تبادلنظر و تشکلیابی فکری
از این رو تحولات اخیر در قفقاز جنوبی، از مرز اختلافات قومی فراتر رفته و به یک پروندهی راهبردی برای آیندهی ایران تبدیل شدهاند. اگر نسبت به این روند بیتفاوت باشیم، ممکن است در سالهای آینده، با واقعیتهایی بسیار سختتر و هزینهبرتر مواجه شویم.
ما سالها درباره اشغال فلسطین و پروژهی اسرائیل در خاورمیانه صحبت کردیم. اما امروز، بخشهایی از مرز ایران، با واسطهگری آمریکا و به نفع منافع اسرائیل، در حال بازطراحی است — و اگر سکوت کنیم، تاریخ این سکوت را ثبت خواهد کرد.
اکنون وقت روشنگری است؛ نه فقط برای تحلیل، بلکه برای اقدام.
نظر شما
- شرمالشیخ یا شرمالشیوخ/ ترامپ میخواهد از اوکراین یا غزه به بهشت برود
- هفتم اکتبر آبرو، عزت و شرف اعراب و مسلمانان را بازگرداند
- اجبارهای سیاسی و میدانی إسرائیل برای پذیرش آتشبس/بهرهبرداری ترامپ برای کسب جایزه صلح نوبل
- ماکو؛گره گاه حیاتی ایران در نبرد کریدورها
- سیاستهای ترامپ ناپایدار است و مردم آمریکا به او اعتماد ندارند
- آلمان از لغو محدودیتهای صادرات تسلیحات به رژیم صهیونیستی خبر داد
- روسیه همواره از برنامه هستهای ایران حمایت میکند
- نشست انگلیس درباره غزه؛ بازسازی یا ژست سیاسی؟
- فرانسه در اداره آینده غزه «نقش بسیار ویژهای» خواهد داشت
- ترامپ حمله به تاسیسات هستهای ایران را با طرح صلح غزه توجیه کرد
- چرا اسرائیل با آزادی مروان برغوثی به شدت مخالفت کرد؟
- شرمالشیخ یا شرمالشیوخ/ ترامپ میخواهد از اوکراین یا غزه به بهشت برود
- همکاری مخفیانه واشنگتن- کییف/ هدف: تاسیسات انرژی روسیه
- پکن واشنگتن را به استانداردهای دوگانه تعرفهای متهم کرد
- ایران از هر ابتکاری برای پایان دادن به نسل کشی در غزه حمایت میکند
- پیام رئیسجمهور چین به کره شمالی؛ آماده تقویت همکاری هستیم
- قطر در تلاش برای میانجیگری میان آمریکا و ونزوئلا است
- هشدار کرملین به مولداوی: سرنوشت اوکراین را ببینید