رویگردانی اعراب از غرب به سوی شرق

به گزارش نگاه نو، یک نظرسنجی نشان می‌دهد که بیش از دو سوم جوانان عرب در آسیای غربی، ترکیه و چین را به عنوان یک «متحد قوی یا تا حدودی قوی» برای منطقه می‌بینند. بر اساس پانزدهمین نسخه از تحقیق‌های موسسه «نظرسنجی جوانان عرب»، درحالیکه یک جهان چند قطبی در حال شکل گیری است و نشانه‌های آن به شکل فزاینده‌ای رخ می‌نماید، متحدان جدیدی هم برای منطقه ظاهر می‌شود.

این نظرسنجی که از سوی آژانس ارتباطات جهانی (ASDA’A BCW) منتشر شده حاکی از آن است که بیش از ۸۲ درصد جوانان عرب ۱۸ تا ۲۴ سال ترکیه را به عنوان متحد قوی یا تا حدی قوی می‌دانند و سهم چین هم بعد از ترکیه ۸۰ درصد است.

آمریکا در این میان با داشتن ۷۲ درصد آرای جوانان عرب، رتبه هفتم را در میان متحدان قوی یا تا حدی قوی به دست آورده که جایگاهی پایین‌تر از آلمان با ۷۸ درصد، فرانسه با ۷۴ درصد و هند با ۷۳ درصد است.

در یک طبقه بندی جداگانه از اتحادها در جهان عرب، قطر با ۹۰ درصد از نظر جوانان عرب رتبه اول را به عنوان یک متحد قوی یا تا حدی قوی در اختیار دارد. درحالیکه کشورهای مصر با ۸۹ درصد، امارات با ۸۸ درصد و عربستان با ۸۶ درصد در رتبه‌های بعدی هستند. در این نظرسنجی که در ۵۳ شهر در سراسر جهان عرب صورت گرفته، ۳ هزار و ۶۰۰ جوان به صورت رو در رو مورد سوال قرار گرفتند.

یک سوم پاسخ دهندگان گفتند که آمریکا بیشترین نفوذ را در منطقه اعمال می‌کند درحالیکه کشورهای امارات و عربستان به ترتیب با ۱۱ با ۱۰ درصد از این منظر در رتبه‌های دوم و سوم هستند. بسیاری از جوانان عرب باور دارند که آمریکا بیشترین نفوذ را در منطقه دارد اما این به معنی خواسته آنها برای روابط نزدیک‌تر با واشنگتن نیست؛ تقریبا دو سوم آنها امید دارند که آمریکا همچنان دست از دخالت در امور آسیای غربی بردارد.

خواست مردم منطقه آسیای غربی برای خروج آمریکا از منطقه بر این تاکید دارد که دیگر آنها دخالت‌های این قدرت جهانی در امور داخلی‌شان را تاب نمی‌آورند و از بهره‌برداری‌های ایالات متحده از منابع منطقه خاورمیانه خسته شدند.

برای مثال در افغانستان، آمریکا که برغم ادعای مبارزه با تروریسم و برقراری امنیت برای استفاده از موقعیت ژئوپلیتیک و بهره برداری از منابع افغانستان پا به این کشور گذاشته بود، پس از ۲۰ سال مداخله و جنگ افروزی در نهایت در سال ۲۰۲۱ با خواست افغان‌ها عقب نشینی کرد.

فیصل الیافای تحلیلگر نظرسنجی جوانان عرب با اظهار نظر در مورد این یافته‌ها، آنها را جذاب خواند. وی گفت: آمریکا، فرانسه و انگلیس به لحاظ اینکه چطور در منطقه به آنها نگاه می‌شود، در این نمودار در حال حرکت به سمت پایین هستند درحالیکه حرکت چین و ترکیه در این نمودار صعودی است. وی اضافه کرد که این نشان می‌دهد چگونه یک چند قطبی جهانی و جدید در حال شکل گیری است.

آژانس ارتباطات جهانی در ۱۲ ژوئیه (۲۱ تیر) ۲۰۲۳ گزارش داد که صادرات فرهنگی ترکیه در قالب فیلم، تلویزیون و موسیقی جوانان عربی را به خود جذب کرده است. از سوی دیگر چین در حال تبدیل شدن به یک منبع مهم گردشگران برای خاورمیانه است. برای مثال عربستان که یک جمعیت جوان دارد، به دنبال این است تا بیش از ۴ میلیون گردشگر چینی را تا پایان این دهه جذب نماید.

همانطور که در گزارش موسسه اماراتی مشخص است ترکیه و چین توانستند با قدرت نرم، نظر جوانان عربی را به سمت خود جلب کنند در حالیکه آمریکا و کشورهای متحد آن با دخالت نظامی همواره ایجاد رعب و وحشت کرده و حضورشان در خاورمیانه مانند استقرار نیرو در سوریه و عراق ویرانی به بار آورده است. هرچند ترکیه با بمباران مواضع برخی گروه‌های مخالف خود در عراق و سوریه به نظر خدشه‌ای به وجهه‌اش در میان اعراب وارد نیامده است.

برخی از کارشناسان ناظر به ظهور چین به عنوان یک ابرقدرت و نقش فعال دیپلماسی‌اش در منطقه که در از سرگیری روابط دیپلماتیک ایران و عربستان به شدت احساس شد، نگاه متفاوتی به افزایش حضور پکن در خاورمیانه دارند. آنها بر این باور هستند که دولت شی جین‌پینگ به موازات افزایش همکاری‌های اقتصادی با کشورهای منطقه آسیای غربی، به دنبال تحمیل ایدئولوژی خود نیست درحالیکه آمریکا همواره فشار بر متحدان منطقه‌ای خود وارد آورده تا سیاست‌های او را در پیش گیرند.

یکی از مصداق‌های بارز چنین سیاست ورزی آمریکا برای پیشبرد اهدافش به قضیه تعیین میزان تولید نفت از سوی کشورهای اوپک برمی‌گردد. واشنگتن بمنظور کاهش قیمت نفت در بازار جهانی که یکی از اهداف آن ایجاد اخلال در درآمدهای نفتی روسیه بوده، از عربستان که در اوپک نفوذ زیادی دارد، خواست تا در نشست این سازمان در ماه گذشته تولید را افزایش دهد. با اینحال ریاض که از زمان روی کارآمدن دولت جو بایدن روابطش با آمریکا دچار تنش شده، با عدم پذیرش این درخواست تیشه دیگری بر ریشه این اتحاد دیرینه زد. این شرایط در حالی است که روابط عربستان با روسیه و چین به شدت در حال تقویت است و برخی از تحلیلگران بر روی نگاه ریاض به سمت شرق و دوری از واشنگتن تاکید دارند.

یک نظرسنجی از مردم عربستان که در موسسه واشنگتن اینستیتوت منتشر شده، نشان می‌دهد: چین از نظر ۱۷ درصد مردم عربستان دوست و از نظر ۱۱ درصد شریک امنیتی و از نظر ۶۲ درصد شریک اقتصادی است. همچنین ۲۰ درصد مردم، روسیه را دوست و ۳۴ درصد شریک امنیتی و ۴۱ درصد این کشور را شریک اقتصادی می‌دانند. بر اساس این نظرسنجی در سوی مقابل، ۱۷ درصد سعودی‌ها آمریکا را دوست، ۳۲ درصد شریک امنیتی یا ۳۳ درصد شریک اقتصادی می‌دانند.

اما به نظر می‌رسد که این تغییر نگرش در قبال چین و آمریکا و افزایش تمایل به سمت پکن، به عربستان محدود نمی‌شود. در نظرسنجی موسسه «عرب بارومتر» از ۹ کشور در خاورمیانه و شمال آفریقا که از ۲۳ هزار نفر سوال شده، «چین محبوب‌تر از ایالات متحده است» و مراکش تنها استثنایی است که در آن ایالات متحده به طور کلی محبوب‌تر است.

نتایج نظرسنجی های مختلف از افزایش تمایل اعراب برای نزدیک شدن به چین حکایت دارد هرچند این احساس نسبت به آمریکا در حال کاهش است. موسسه «ویلسون» در این رابطه نوشت: چینی‌ها در پوشش خبری خود تاکید می‌کنند که کشورشان برخلاف ایالات متحده در جهان عرب دخالت نظامی نداشته است. علاوه بر این، پوشش بسیاری از اخبار بر روی موفقیت اقتصادی چین و همکاری اقتصادی بین این غول آسیایی و منطقه متمرکز است. ارقامی که مائو نینگ سخنگوی وزارت خارجه چین در دسامبر ۲۰۲۲ پیش از اجلاس سران اعراب و چین به اشتراک گذاشت به توضیح اینکه چرا روایت اقتصادی بر همه چیز غلبه دارد کمک می کند.

به گزارش این موسسه پژوهشی، علاوه بر اخبار اقتصادی محتوای رسانه‌های چین نیز با کاریکاتورهای سیاسی و نحوه شکل‌گیری تحولات سیاسی در آمریکا، بسیار از ایالات متحده انتقاد می‌کنند. این پیام ها در میان بسیاری از مردم منطقه طنین انداز می شود که خیلی به ایالات متحده از طریق سیاست خارجی اش در منا، به ویژه جنگ در عراق و حمایت تزلزل ناپذیر آن از اسرائیل، که اکثریت آن را اشغالگر سرزمین فلسطین می دانند، می‌پردازد.

چنین دیدگاهی از سوی مردم کشورهای عربی به نظر روی سیاست‌های دول آنها در قبال دوستی با چین و کاهش علاقه به آمریکا تاثیر گذاشته و این روند با چندقطبی شدن جهان رو به افزایش است.