روسیه در آفریقا در اندیشه چیست؟

به گزارش نگاه نو، نخستین اجلاس در این چارچوب، سال ۲۰۱۹ میلادی به میزبانی شهر سوچی در روسیه برگزار شد،‌ رویدادی که از نگاه برخی تحلیلگران به عنوان نقطه عطفی برای بازگشت روس‌ها به آفریقا قلمداد شد.

دعوتنامه اجلاس سن‌پترزبورگ به پایتخت‌های قاره سیاه ارسال شده و با وجود آنچه که مسئولان روس،‌ تلاش غرب برای بازداشتن سران کشورهای آفریقایی از سفر به روسیه می‌خوانند، مسکو امیدوار است که نشست آتی به شکل مطلوبی برگزار شود.

دیمیتری پسکوف سخنگوی کرملین اعلام کرده است که کشورهای غربی فشار بی سابقه ای بر کشورهای آفریقایی برای جلوگیری از نشست آتی روسیه و آفریقا در سن پترزبورگ اعمال کرده اند و به آن ادامه می دهند.

با این حال،‌ بنا بر اعلام میزبان، قرار است در اجلاس آتی سن‌پترزبورگ، یک بیانیه جامع، تعدادی بیانیه مشترک و برنامه اقدام مجمع مشارکت روسیه و آفریقا برای دوره زمانی تا سال ۲۰۲۶ میلادی تصویب شود.

اجلاس سن‌پترزبورگ در حالی برگزار می‌شود که بنا بر اعلام مقامات رسمی،‌ تجارت روسیه با کشورهای آفریقایی در سال ۲۰۲۲ افزایش یافت و به حدود ۱۸ میلیارد دلار رسید.

از سال ۲۰۱۹ و برگزاری نخستین اجلاس سران روسیه و آفریقا تاکنون، روسیه کمیسیون‌های بین دولتی دوجانبه برای همکاری های تجاری، اقتصادی، علمی و فناوری با بسیاری از کشورهای این قاره راه اندازی کرده است و قرار است شبکه سفارت ها و نمایندگی های تجاری روسیه در آفریقا توسعه یابند.

آفریقا و نظم نوین جهانی

یکی از دلایل گرایش روسیه به توسعه مناسبات با آفریقا از زبان آندری بیستریتسکی رئیس شورای بنیاد بین المللی مباحثه ای والدای چنین عنوان شده است:‌ آفریقا می تواند مهد نظم نوین جهانی شود، و این مهم است: نظمی معقول. این صاحب نظر روس معتقد است: در سال های اخیر، آفریقا به سرعت شروع به ایفای نقش مهمی در صحنه جهانی کرده است.

رئیس شورای بنیاد والدای افزوده است: اینکه چه کشورهایی، چه اتحادیه هایی و چه دیدگاههایی در رقابت بر سر حضور در آفریقا و بر سر حق تعامل سازنده برنده خواهند شد، در وهله نخست به خود آفریقایی ها بستگی دارد. اما نباید روند کلی جهان را نادیده گرفت. این روند منجر به این می شود که کشورهای جهان غربی و قدیمی برای آفریقا، با آن کشورهایی که می توان جهان جدید، یعنی چین، روسیه، هند و دیگر کشورها نامید، مقابله خواهند کرد.

بیستریتسکی با اشاره به حرکت سران برخی کشورهای آفریقایی برای میانجیگری در مناقشه اوکراین – روسیه معتقد است: این اقدام،‌ نمونه‌ای از مصادیق آگاهی آفریقا از ظرفیت‌های خود به عنوان یکی از بازیگران دنیای مدرن است.

وی افزود: نخبگان متعدد سیاسی و تجاری غیرغربی دریافته‌اند می‌توانند سلسله‌ مراتب جهانی جدیدی ایجاد کنند و با توجه به توانایی‌ها و دستاوردهای خود، در این چارچوب، جایگاهی برای خود ترسیم کنند؛ ناگهان همه کشورهای غیر غربی از جمله آفریقایی دیدند که شکل گیری نظم جهانی جدید معقول تر و عادلانه تر از نظم کنونی است.

طرح‌ریزی برای نقش‌آفرینی بیشتر در عرصه اقتصاد آفریقا

پیش از این،‌ رئیس‌جمهوری روسیه در پیامی به مناسبت دومین اجلاس سران روسیه و آفریقا اعلام کرده است:‌ شرکت های روسی علاقه مند به فعالیت فعال تر در این قاره در زمینه فناوری های پیشرفته و اکتشافات زمین شناسی، در مجموعه سوخت و انرژی، انرژی هسته ای، صنایع شیمیایی، معدن و حمل و نقل، کشاورزی و شیلات هستند.

ولادیمیر پوتین افزود: تغییرات در حال وقوع در جهان مستلزم جستجوی راه حل های مرتبط با ایجاد زنجیره های حمل و نقل و لجستیک جدید، تشکیل یک سیستم پولی و مالی و مکانیسم های تسویه متقابل است که ایمن باشند و متأثر از تأثیرات نامطلوب خارجی نباشند.

رئیس جمهوری روسیه در ادامه به موضوع صادرات غلات به آفریقا اشاره و خاطرنشان کرد: در سال ۲۰۲۲، روسیه ۱۱.۵ میلیون تن غلات به آفریقا صادر کرد و در ۶ ماه نخست سال ۲۰۲۳، با وجود تحریم های ضد روسیه تقریباً ۱۰ میلیون تن بیشتر از مدت مشابه سال قبل به آفریقا صادرات غلات داشته است.

وی افزوده است: با وجود تحریم‌ها، روسیه به کار جدی خود برای سازمان‌دهی عرضه غلات، غذا، کود و موارد دیگر به آفریقا ادامه خواهد داد.

پوتین از کمک به آموزش کشورهای آفریقایی به عنوان برنامه دیگر مسکو یاد کرده و نوشته است: امروز ۳۵ هزار دانشجو از قاره آفریقا در روسیه در حال تحصیل هستند که از این تعداد، بیش از ۶ هزار نفر از طریق بورسیه تحصیلی روسیه در حال آموزش هستند.

رئیس جمهوری روسیه افزود: در راستای منافع مشترک ما (روسیه – قاره آفریقا) است که همکاری در حوزه بشردوستانه، در زمینه فرهنگ، ورزش و رسانه را به سطحی جدید و بالاتر برسانیم.

اگر آفریقا قوی‌تر شود، جهان برای روسیه مساعدتر خواهد شد

آندری ماسلوف و وسوالود اسویریدوف از تحلیلگران روس در یادداشتی در تارنمای باشگاه بین المللی مباحثه ای «والدای» با عنوان «صادرات بشردوستانه، مهمترین منفعت روسیه در آفریقا» نوشتند: روسیه تا این اواخر، کشورهای آفریقایی را در درجه اول به عنوان یک شریک سیاسی جمعی، یک دوست مسلح در ساختن جهان چند قطبی و در مبارزه با استعمار نو می دید. در حالی که آفریقا در وهله اول به روسیه به عنوان یک شریک تجاری امیدوارکننده ضامن امنیت غذایی و انرژی نگاه می‌کند.

در همین حال، قاره سیاه انتظار دارد که روسیه به یک سرمایه گذار (به منظور گسترش بازارها)، اهداکننده شایستگی ها و فناوری ها (به منظور به دست آوردن توانمندی در آنها) و به طور کلی، یک شریک بلندمدت و قابل اعتماد در مسیر توسعه باشد.

در این یادداشت آمده است: بعد از خروج روسیه از توافقنامه غله، مسکو باید به حفظ و گسترش صادرات بشردوستانه در چارچوب «روسیه-آفریقا» اهمیت بیشتری داد.

از نگاه این تحلیلگران روس، کاهش عوارض صادرات، فراهم آوردن شرایط برای گسترش تجارت متقابل، سرمایه گذاری در کریدورهای حمل و نقل و لجستیکی و آموزش کادر، حوزه های کمک و مساعدت به آفریقا هستند که در نهایت با اهداف توسعه اجتماعی و اقتصادی خود روسیه نیز مطابقت دارند.

این تحلیلگران روس معتقد هستند: به هر میزان اقتصادهای آفریقا قوی تر باشند، به همان اندازه موضع کشورهای آفریقا در سیستم روابط بین الملل جهان قوی تر و مستقل تر خواهد شد و بدین ترتیب جهان برای روسیه هم مساعدتر خواهد شد.

در این یادداشت آمده است:‌ وظیفه اصلی روسیه در حال حاضر این است که در بازار کشورهای آفریقایی، جای پای خود را به دست آورد و موقعیت خود را در کوتاه مدت و بلند مدت حفظ کند. در این عرصه، سه حوزه اصلی کار وجود دارد: امور مالی، تدارکات، و تضمین شرایط سازمانی بلندمدت برای ایمن سازی محصولات، کالاها و خدمات روسی در بازارها و کار با خریداران.

سبقت گرفتن از چین در آفریقا، مأموریت غیرممکن

الکسی ماسلوف مدیر انستیتو کشورهای آسیا و آفریقا دانشگاه دولتی مسکو نیز در یادداشتی نوشت: سبقت گرفتن از چین در سرمایه گذاری در آفریقا عملا غیر ممکن است چرا که چین خیلی زودتر از روسیه با پیشنهادهای خود به آفریقا آمد. به عبارت دقیق تر، این روسیه بود که موقعیت هایی را که در زمان شوروی بود از دست داد و برعکس، چین آنها را به دست آورد.

در این یادداشت آمده است: در مبادلات تجاری با قاره آفریقا، چین بیش از ۱۵ برابر از روسیه برتری دارد؛ گردش مالی تجاری چین و آفریقا در سال گذشته میلادی ۲۸۰ میلیارد دلار بود اما گردش مالی آفریقا با روسیه حدود ۱۸ میلیارد دلار است. ارقام غیرقابل مقایسه هستند.

ماسلوف معتقد است: چین علاوه بر ساخت جاده های جدید در قاره سیاه، کل بنادر را در آنجا، در امتداد سواحل غربی و شرقی خریداری کرد. بنابراین، اکنون هر کشوری که چیزی در آفریقا تولید می کند یا آن را به آنجا وارد می کند، به هر طریقی، دقیقاً بر زیرساخت بندر چین تکیه دارد.

مدیر انستیتو کشورهای آسیا و آفریقا دانشگاه دولتی مسکو خاطرنشان کرد: دسترسی چین به آفریقا مشکل افزایش هزینه های نیروی کار در داخل آن کشور را حل می کند. بر این اساس، بسیاری از تولیدات چین به قاره آفریقا منتقل می شود و این کار بسیار موفق انجام می شود.

وی ادامه داد: چین خود بزرگترین سرمایه گذار در قاره سیاه نیست، بلکه از نیروی کار آفریقایی و منابع محلی استفاده می کند. و اکنون بسیاری از کشورهای آفریقایی می گویند: اگر می خواهید با ما کار کنید، باید مانند چینی ها هزینه کنید.

در ادامه این یادداشت آمده است: چین، اقتصاد خود را بسیار فراتر از مرزهای کشور خود گسترش می دهد و «تله های بدهی» بسیاری را در آفریقا ایجاد کرده است.

از نگاه این صاحب نظر روس، نمونه ای از تله بدهی کلاسیک به پکن، در خصوص کشور آنگولا است که در حال حاضر ۱۸ میلیارد دلار به چین بدهکار است. اما این کشور نفتی است و چین فعالانه با دارایی های نفتی آنگولا کار می کند و در حال پرداخت بدهی های خود است. در این سازوکار، ۷۲ درصد از نفت صادراتی آنگولا به چین می رود. در همین حال، مصر حدود ۳.۵ میلیارد دلار به چین بدهکار است، در حالی که زامبیا حدود یک میلیارد دلار به پکن بدهکار است.

در این یادداشت آمده است: در عین حال، برای چین سودآور نیست که کشورها را به دام بیندازد؛ برای آنها مهم است که کار کنند. اما مشخص است که این مدل چینی – ما به آنها پول قرض می دهیم و آنها، آن را به دست می آورند و به ما پول می دهند – شکست می خورد. اینجاست که پنجره فرصت برای روسیه باز می شود.