به بهانه سفر وزیر خارجه عربستان به تهران/ تغییر وضعیت منطقه از تقابل به تعامل

فیصل بن فرحان وزیر امور خارجه عربستان، در راس هیأتی دیپلماتیک روز شنبه به ایران آمد. این سفر، نخستین سفر یک مقام عربستانی پس از قطع روابط در سال ۱۳۹۴ است. پس از بیش از یکسال گفتگوهای طرفین با میانجیگری دولت عراق، سرانجام دو کشور در پکن موافقت کردند تا روابط خود را ترمیم کنند.

توافق ایران و عربستان، رابطه دو کشور را از حالت تقابل به تعامل منتقل کرده است. مجموعه ای از سوالات در این ارتباط مطرح است:

افق این تحول تا کجاست؟ و آیا تعامل میان این دو صرفا برای حل بحران های منطقه و کانون های تقابل است؟ و آیا اساسا این تعامل قادر به حل به این بحران ها و تقابل خواهد بود؟

این تحول پس از یک دهه تقابل سنگین در سوریه، عراق، لبنان و یمن رخ داده است و لذا اکنون این سوال مطرح است که این توافق در راس هرم، چگونه در قاعده آن منعکس خواهد شد؟

همچنین تحولات نظام بین الملل و افول غرب و ظهور کانون های قدرت جدید آسیایی، تا چه حد در انتخاب های عربستان تاثیرگذار بوده است به ویژه که عربستان درخواست عضویت در مجموعه های بریکس و شانگهای را نیز داده است؟

اگر عربستان در کنار ایران در شانگهای و بریکس قرار گیرد، این عضویت تا چه حد بر همکاری آنها تاثیر خواهد گذاشت؟ با توجه به وزن نفتی ایران و عربستان در اوپک و کشورهای صادر کننده نفت جهانی، عضویت این دو، در محور در حال صعود آسیایی چه تاثیری خواهد گذاشت؟ خصوصا که انرژی یکی از مهمترین مولفه های قدرت در جهان محسوب می شود؟

عربستان در راس یک ائتلاف منطقه ای یعنی شورای همکاری خلیج فارس قرار دارد و ایران نیز در راس یک ائتلاف دیگر منطقه یعنی “محور مقاومت” قرار دارد. همکاری این دو چه تاثیری بر نظام منطقه ای خواهد داشت؟

منافع هر یک از این دو کشور در فرایند این توافق و توافقات مترتب بر آن، کدام هستند؟ در نهایت بازندگان گسترش روابط ایران و عربستان چه کسانی هستند؟

واقعیت آن است که دو دولت تلاش دارند تا بر مشکلات و چالش های فی مابین غلبه کنند اما طبیعی است که این روند پر شتابی نخواهد بود – دست کم در گام های نخست و کوتاه مدت – چرا که هنوز دیوار بی اعتمادی کاملا فرو نریخته است.

عربستان هنوز در پرونده یمن درگیر است و این موضوع می تواند واکنش طرف یمنی را – همانطور که در روزهای اخیر مکرر اعلام کرده اند – را به دنبال داشته باشد. البته ایران اعلام کرده است که تصمیم در نوع تعامل با عربستان با طرف یمنی است.

اما هر دو طرف اذعان دارند که این اقدام آنها گام مهمی در گسترش روابط دو کشور محسوب شده و هر دو امیدوارند که در پرتو این روابط منافع آنها در بیشترین حد ممکن تامین شود.

تردیدی نیست که هژمون غرب که پس از جنگ دوم جهانی بر جهان حاکم بوده رو به افول گذاشته و آمریکا در راس هرم هژمون غرب دیگر نمی تواند مانند گذشته در معادلات جهانی در کل، و در معادلات منطقه ای به طور خاص، تعیین کننده باشد. لذا دو کشور عربستان با توجه به جایگاهشان به عنوان دو کشور با وزن نفتی بالا و نیز رهبری دو ائتلاف مهم منطقه ای، برای آنکه در نظام آینده جهان، بتوانند حداکثر منافع ممکن را کسب کنند ناگزیر به پایان دادن به اختلافاتی هستند که عمده آنها ریشه در بازیگران غربی و رژیم صهیونیستی دارد. هر چند هر دو کشور باید نهایت هوشمندی را داشته باشند و سطح همگرایی را چنان توانمند سازند که مقهور قدرت جدید جهانی نشوند.

نزدیکی این دو قدرت که هریک حوزه های تاثیر خود را دارند می تواند زمینه افزایش همکاری ها در ابعاد مختلف در میان کشورهای منطقه را فراهم کند و شرایط منطقه از حوزه تقابل به تعامل تغییر وضعیت دهد.

کارشناسان تاکید دارند که بزگترین بازنده توافق ایران و عربستان، رژیم صهیونیستی است و فرایند حمایت از آرمان فلسطین به سطح بسیار مطلوبی خواهد رسید و فرایند خیانت به آرمان فلسطین که توسط امارات و بحرین کلید زده شد، انتظار می رود که خیلی زود متوقف شود زیرا توافقات با رژیم صهیونیستی در یک بستر ایران هراسی شکل گرفته بود. اما دو دولت ایران و عربستان نشان دادند که ایران هراسی توهمی بیش نبوده که منافع و امنیت دو کشور و جوامع منطقه را در راستای منافع رژیم صهیونیستی و غرب سلاخی می کرد و اینک هر دولت اراده دارند تا مستقل از فشار قدرت های جهانی دستان خود را برای ترسیم آینده ای بهتر به هم بفشارند.