سودان در بحران؛ امکان‌سنجی سناریوی خطرناک «تجزیه»

به گزارش نگاه نو، در روزهای اخیر بحران و درگیری‌های خشونت‌بار سودان به موضوع نخست رسانه‌های منطقه و جهان تبدیل شده است. درگیری‌ها در این کشور ۴۵ میلیونی که حدود ۱۰ روز پیش بین ارتش و نیروی پشتیبانی سریع آغاز شد، هر روز تعمیق یافته و باز کردن کلاف درهم تنیده آن دشوارتر به نظر می‌رسد.

بنا به آمار سازمان جهانی بهداشت تاکنون بیش از ۴۲۰ نفر در این خشونت‌ها کشته شده‌اند. این سازمان تعداد مجروحان را سه هزار و ۷۰۰ نفر اعلام کرده است. همچنین ده‌ها هزار نفر در پی آغاز درگیری‌ها مجبور به فرار به کشورهای دیگر از جمله چاد و مصر شده‌اند.

ریشه درگیری که کانون اصلی آن خارطوم و دارفور است به اختلافات میان دو ارگان نظامی ارتش سودان به فرماندهی ژنرال «عبدالفتاح البرهان» و نیروهای پشتیبانی سریع به فرماندهی ژنرال «محمد حمدان دقلو» (حمیدتی) برمی‌گردد.

لازم به ذکر است که البرهان پس از سرنگونی «عمر البشیر» رئیس جمهور سابق توسط ارتش و تظاهرات چندماهه در سودان، مورد توجه قرار گرفت. وی در ۱۲ آوریل ۲۰۱۹ به عنوان رئیس شورای نظامی که پس از سرنگونی البشیر بر سودان حکومت می‌کرد، سوگند یاد کرد.

بدین ترتیب البرهان در دوره انتقالی سودان عملاً رئیس جمهور سودان شد و حمیدتی به عنوان معاون وی منصوب شد. از اکتبر ۲۰۲۱، نشانه‌های اختلاف و رقابت بین البرهان و حمیدتی ظاهر شد زیرا هر یک از آنها به دنبال جلب حمایت‌های منطقه‌ای و بین المللی از خود بودند.

از طرفی، نشست آموزشی «اصلاحات امنیتی و نظامی» در سودان تحت نظارت گروه چهارجانبه متشکل از آمریکا، انگلیس، عربستان و امارات که در مارس ۲۰۲۳ برگزار شد، بدون توصیه‌های نهایی به ویژه در مورد موضوع ادغام نیروهای پشتیبانی سریع با ارتش پایان یافت.

بنابراین اختلافات میان ارتش و نیروهای پشتیبانی سریع در نهایت منجر به درگیری نظامی شد که با استقرار نیروهای پشتیبانی سریع در شهر مروی شمال سودان در نزدیکی فرودگاه این شهر ۲۰۲۳ آغاز شد و به دنبال آن نیروهای ارتش حضور خود را در منطقه تقویت کردند و درگیری در شهرهای سودان شعله ور شد.

البته گفته می‌شود این درگیری‌‎ها پس از آن آغاز شد که البرهان فرمانده ارتش سودان از عزم خود برای انحلال نیروهای پشتیبانی سریع خبر داده بود. به بیانی دیگر، درگیری‌های مسلحانه در سودان در واقع جنگ قدرتی میان دو ژنرال نظامی برای حکمرانی بر این کشور است؛ ژنرال‎‌هایی که دوستان دیروز و دشمنان امروزند.

این کشور فقیر آفریقا همواره در یک قرن گذشته صحنه درگیری‌ها و منازعات مسلحانه برای کسب قدرت بوده‌است. به طوری که بررسی تاریخ معاصر سودان نشان می‌دهد از سال ۱۹۵۷ تاکنون یعنی طی ۶۶ سال اخیر ۱۵ کودتای نظامی در این کشور رخ داده‌ که رقم بسیار بالایی به نسبت دیگر کشورهای جهان است.

بسیاری بر این باورند که عوامل خارجی بر جنگ قدرت در داخل سودان اثرگذارند. با توجه به اهمیت بالای ژئوپلتیک این کشور و همچنین ثروت‌های طبیعی آن، تلاش برخی کشورها همچون شماری از کشورهای عربی برای دخالت در امور این کشور دور از ذهن نیست.

در همین ارتباط، «بدرالدین الحکم» تحلیلگر ارشد امور راهبردی و امنیتی در سودان معتقد است که برخی کشورهای عربی و همچنین شماری از پایتخت‌های غربی، سودای حاکمیت بر سودان را برای ژنرال حمیدتی ایجاد کرده و مشوق وی برای آغاز درگیری‌های مسلحانه اخیر بودند. پیش از این نیز حمیدتی در جولای ۲۰۲۲ تلاش کرد کودتایی را علیه حکومت به اجرا گذاشته و قدرت را به دست گیرد. این رخداد پس از سفر ژنرال حمیدتی به یکی از کشورهای عربی حاشیه خلیج‌فارس اتفاق افتاد که پس از آن تلاش‌هایی برای ترور برخی مقامات نظامی از جمله ژنرال البرهان رخ داد.

عامل مداخله‌گر دیگر به نقش و اثرگذاری آمریکا و متحدان اروپایی آن ارتباط می‌یابد؛ بازیگرانی که کشورهای مختلف قاره سیاه را به بهانه‌های گوناگون و با روش‌های متنوعی چون استعمار کلاسیک و نوین چپاول کرده‌اند. با تجارب تاریخی راهبرد کلان غرب، نمی‌توان قائل به تصادفی بحران‌ها در آفریقا و کشورهایی مانند سودان بود.

خلق، استمرار و تثبیت بحران‌های پایدار امنیتی و سیاسی در قاره آفریقا، حکم یک راهبرد کلان را در حوزه سیاست خارجی آمریکا و استعمارگران نوین دارد. واشنگتن و شرکای اروپایی آن به‌منظور استمرار سوداگری و تاراج منابع غنی آفریقا، نیاز به بهانه‌ای جهت توجیه حضور شرکت‌های ظاهرا چندملیتی، نظامیان و کارپردازان امنیتی خود در این حوزه جغرافیایی دارند.

بسیاری بر این باروند که مقامات آمریکایی نقش تعیین‌کننده‌ای در انتقال بخشی از اعضای داعش پس از اضمحلال آن در سوریه و عراق به نقاط گوناگون قاره آفریقا فراموش داشته‌اند. بازتولید تروریسم تکفیری، ماموریتی است که مقامات امنیتی و نظامی آمریکا در حال اجرای مستمر آن در نقاط گوناگون دنیا از غرب آسیا تا آفریقا و حتی شرق آسیا هستند.

تردیدی وجود ندارد که بازنده اصلی این بازی خطرناک و منازعه برای کسب قدت، کشور و مردم سودان هستند. نشانه‌های مختلفی وجود دارد که از تعمیق و تشدید بحران حکایت می‌کند؛ نشانه‌هایی از بستن سفارتخانه‌ها و خروج دیپلمات‌های خارجی از سودان گرفته تا خالی شدن عرصه از میانجیگران موثر و نهادهای اثرگذار بین‌المللی.

در شرایطی که بحران تشدید و منازعات میان یکصدهزار نیروی نظامی حمیدتی و ۲۵۰ هزار نیروی تحت امر البرهان وارد فاز فرسایشی شود، پیدا کردن سر نخ و باز شدن گره درهم تنیده اختلافات دشوارتر خواهد بود. در این شرایط سناریوی «تجزیه» قوت خواهد گرفت؛ همان سناریوی که سال ۲۰۱۱ منجر به استقلال و جدایی سودان جنوبی از پیکره کشور سودان شد.